Hainbat mendetan uste izan zuten animalien beroa –gizakiena barne– bizi-indar mistiko baten ondorioa zela; azkenean, XVII. mendean hasi ziren ikusten elikagaien errekuntza zela horren jatorria.
Dirudienez, matematikari, filosofo eta zientzialari René Descartes-ek adierazi zuen lehen aldiz horren gaineko teoria zuzen bat bere De Homine (1662) lanean, non azaldu zuen janariak urdailean izaten zuen aldakuntza kareari ura isurtzen zitzaionean sortzen zen aldakuntzaren parekoa zela.
Hala ere, 1780. urtera arte itxaron behar izan zen funtsean gaur egun dugun teoriaren pareko bat izan arte. Egilea Antoine Lavoisier izan zen, esperimentu guztiak egiten laguntzen zion bere emazte Marie-Anne Pierrette-ekin batera, eta «Beroari buruzko memoria» izeneko lanean adierazi zuen teoria hori. Lavoisier senar-emazteak kimika modernoaren aita eta amatzat hartzen dira.
Zientzialari handi horiek bezala egin eta elikagaiekin esperimentatuko dugu, haien balio energetikoak kalkulatuz.
Elikagaien kaloriak ikertuko ditugu
Iraupena:
Bi saio
Taldekatzea:
Talde txikia eta talde handia
Hainbat elikagairen kaloriak esperimentalki kalkulatuko ditugu eta, azkenik, egindako esperimentuaren txosten bat egin, emaitzak erkatu eta lortutako emaitzei buruzko eztabaida eginez bukatuko dugu.
Jarduera esperimentala taldeka egingo dugu, eta amaierako eztabaida ikasgelako talde osoaren artean egingo dugu.
Honako informazio honekin hasiko gara:
Elikagaiek gure eguneroko jarduerari eusteko behar dugun energia ematen digute. Energia hori elikadura-substantziak sortutako beroaren bidez kalkula daiteke; izan ere, elikadura-substantzia elikagaien oxidazioaren ondorioz sortzen da, eta kalorietan neurtzen da.
Hauek dira gizakiaren premia kalorikoen arrazoiak: gorputz-tenperaturari etengabe eusteko premia; organo eta guruin jakin batzuen lanari erantzuteko premia; bizitzako garai jakin batean hazteko premia; eta ehunen eguneroko higadura birjartzeko premia. Jakina, premia horiek aldatu egiten dira jarduera fisikoaren, lan motaren, adinaren edo egoera fisiologiko berezien arabera (haurdunaldian eta edoskitzaroan kaloria-kontsumoa 350 eta 550 kilokaloria gehiagokoa izaten da).
Has gaitezen esperimentatzen!
Elikagaiekin esperimentatzen
Laborategira joango gara zenbait elikagaik sortutako beroa aztertzeko. Zenbait elikagai erre eta askatzen duten beroa aprobetxatuko dugu ura berotzeko; ondoren, uraren tenperaturaren hasierako eta amaierako egoera neurtuko dugu, eta, horrela, balio kalorikoa kalkulatuko dugu.
Balio kalorikoa (Q) formula honen bidez neurtzen da zeharka:
Q = m(ura) c(tf-ti)
m = ur-masa. Kalkulatzeko, ur-masaren dentsitatea jakin behar da = 1 g/cm3
c = uraren bero espezifikoa = 1 cal/(g·°C)
tf y ti= uraren amaierako eta hasierako tenperaturak ºC-an
Taldeka lan egingo dugu, talde bakoitzak elikagai-lagin batekin. Amaitzean, emaitzak bateratu eta taula osatuko dugu. Talde bakoitzak amaierako txosten bat egingo du, honako informazio honekin:
Formulatutako hipotesia: Zein elikagai da kalorikoena?
Esperimentuaren deskribapena (materialak, prozedura, aldagai independenteak eta mendekoak)
Taulan jasotako datuak
Ondorioak
Amaitzeko, eztabaida egingo dugu ikasgelako talde osoaren artean.
Zer behar dugu?
Materialak eta produktuak
Euskarriak eta pintzak
Saio-hodiak
Kirtendun orratza
Metxeroa
Termometroa
Baskula
Probeta
4 elikagai desberdin zati txikietan (fruitu lehorrak izan daitezke)
Argazkiko muntaketa egingo dugu (irudia: science photo library) eta datuak taulan idatziko ditugu.
Erre behar dugun elikagaiaren kantitate txiki bat pisatuko dugu (fruitu lehorrak: pistatxoak, intxaurrak, kakahueteak...).
Elikagaia kirtendun orratz batean jarriko dugu, zeina pintzaren bidez eutsiko baitugu euskarrian.
Ur pixka bat jarriko dugu saio-hodian eta tenperatura neurtuko diogu barruan sartuko dugun termometro baten bidez.
Elikagai-zatitxoa metxero batekin erre eta sutan utziko dugu sugarra itzali arte.
Urak jasan duen tenperatura-igoera idatziko dugu.
Elikagai-hondarra hoztu arte itxaron eta berriz ere pisatuko dugu.
Tenperatura-aldaketa kaloria bihurtzeko behar den formula aplikatuko dugu.
Datu-bilketa
Talde bakoitzak lortutako emaitzak azalduko ditu eta, guztien artean, taula osatuko dugu:
Laginak
Elikagaiaren hasierako masa (g)
Ur-masa (g)
Uraren hasierako tenperatura
Uraren amaierako tenperatura
Elikagaiaren amaierako masa (g)
Kaloriak
1.Lagina
2.Lagina
3.Lagina
4.Lagina
Balio kalorikoa kalkulatzeko, honako hau gogoratuko dugu: Q = m(ura) c(tf-ti),
Gure txostena egingo dugu.
Datuak taula kalorikoekin alderatuko ditugu eta ondorioak aterako ditugu.
Ondorioak eta eztabaida
Taldean ezartzen ditugu gure ondorioak, lortutako balioak gure hipotesiekin, tauletan agertzen diren balioekin eta aurkitutako zailtasunekin alderatuz:
* Gogoratzen dugu kalkulatutako kaloriak tauletan agertzen direnekin alderatzeko (100 g elikagai bakoitzeko), elikagai kopuru bera aipatu behar dela.
