Creative Commons lizentziak
Ikusi dugunez, legeriak epe bat ezartzen du obra baten ustiapen eskubide guztiak egilearenak edo titularrarenak soilik izan daitezen. Obra babestu hori legeak zehaztutako salbuespen eta mugetara egokitzen ez diren helburuetarako erabili nahi izanez gero, baimena eskatu behar diogu egileari edo eskubide horien titularrari.
Hala ere, pertsona eta erakunde asko daude beren obrak ustiatzeko eskubide batzuk edo guztiak publiko orokorrari lagatzeko prest, hala eskatzen duten erabiltzaile guztiei banaka baimendu beharrik izan gabe. Creative Commons lizentzia irekiek premia horri erantzuteko oso sistema sinplea eskaintzen dute.
Creative Commons lizentziak
Creative Commons (CC) lizentziek oso sistema erraza osatzen dute, eta gure materiala beste erabiltzaile batzuekin partekatzeko aukera ematen digute, horretarako baimenik eskatu edo ordaindu beharrik izan gabe. Lizentzia horietako bat obra batean sartze hutsarekin, egileak bere lana lizentzia zehatz horren baldintzetan erabiltzeko baimena ematen dio edozein erabiltzaileri. Beraz, erabiltzaile batek CC markaz lizentziatutako material bat aurkitzen duenean, badaki legez eta doan erabil dezakeela baimenik eskatu beharrik gabe, betiere adierazitako baldintzak betetzen baditu.
Ez da egile eskubideen alternatiba bat, baizik eta legeria horretan oinarritzen da ezagutza irekia sustatzeko.
CC lizentziak nazioartean aitortutako legezko tresnak dira, doakoak, ez esklusiboak eta ezeztaezinak, eta ustiapen eskubide batzuk publikoki lagatzea ahalbidetzen dute, beste pertsona batzuek erabili ahal izan ditzaten. Egileak erabakitzen du, erabiltzen duen lizentzia zehatzaren bidez, zer eskubide laga nahi dituen eta zer baldintzatan. Nolanahi ere, beharrezkoa da beti erabiliko den obraren egilea eta iturria adieraztea.
|
OHARRA Creative Commons lizentziak jabetza intelektualaren legeetan oinarritzen dira, eta, beraz, CC markaz lizentziatutako obrei ere eragiten diete JILn zehaztutako mugek eta salbuespenek. |
egile eskubideak dituzten obretan baino ez dira operatiboak, lizentziek JILn definitutako ustiapen eskubideetako batzuk modu publikoan lagatzen baitituzte. Ezin zaizkie aplikatu jabari publikoko obrei.
Creative Commons irabazi-asmorik gabeko erakundea da, kultura eskuratzeko eta trukatzeko aukera sustatzen duena. Lawrence Lessigek (Stanfordeko Unibertsitateko zuzenbide irakasle ohia eta ziberzuzenbidean aditua), Hal Abelsonek eta Eric Eldredek (Wikipedia) sortu zuten 2001. urtean.
Erakunde horrek Creative Commons lizentzia irekien sistema sortu du. Lizentzia horiek Software askerako Fundazioaren (Free Software Foundation) GPL lizentziak (General Public License) dituzte oinarri. Izan ere, CC lizentziak egile eskubideak dituen edozein obrarekin erabil daitezkeen arren, ez da komeni softwareekin erabiltzea, beste lizentzia espezifikoago batzuk daudelako, GPL kasu.
CC lizentziez gain, ezagutza partekatua sustatzera eta sormenaren zein kulturaren lege oztopoak murriztera bideratutako beste jarduera, proiektu eta zerbitzu asko garatzen dituzte.
Erakunde horri buruz gehiago jakiteko, bere webgunea (ingelesez) edo Wikipediako artikulu hau bisita ditzakegu.
Baldintzak
CC lizentzien sistemak obra baten ustiapen eskubideak lagatzeko 4 baldintza ditu oinarrian:
 |
Aitortu (Attribution - BY) |
Obraren egiletza egoki identifikatu behar da. |
 |
EzKomertziala (NonCommercial - NC) |
Obra ezin da helburu komertzialetarako erabili. |
 |
LanEratorririkGabe (NoDerivatives - ND) |
Ezin da obra horretan oinarritutako obra eratorririk banatu. |
 |
PartekatuBerdin (ShareAlike - SA) |
Obra eratorri bat sortzen bada, jatorrizko obraren lizentzia bera izan behar du. |
Obra eratorria edo egokitutako obra da aurreko obra batean oinarrituta dagoen lana. JILn, honela definituta dago eraldaketa: "itzulpena, egokitzapena eta beste obra desberdin bat sortzen duen beste edozein forma aldaketa". Hortaz, aldaketa bat obra eratorri bat dela ulertuko da, baldin eta aurretik zegoen obrari balio originala ematen badio.
ND baldintzaren arabera, obra eratorriak ezin dira banatu. Nolanahi ere, bada formatua aldatzea; izan ere, CC lizentzia guztiek ematen dute obra erabiltzeko baimena, formatua edo bitartekoa edozein direlarik ere. Horrek esan nahi du material digital bat inprimatuta bana daitekeela, adibidez.
CC lizentzien 4.0 bertsiotik aurrera, aldaketa baimenduta dago erabilera pribaturako; hortaz, ND baldintzak obrak aldatzea debekatzeari utzi dio, eta obra eratorria banatzea debekatzera pasa da.
CC lizentziak
Lau baldintza horiek uztartuta sei lizentzia sortzen dira, ondorengo bideoan azaltzen direnak:
Infografia honetan, lizentzien eskema bat ageri da.
Creative Commonsek beste bi ikur ere eskaintzen ditu jabari publikoko obretarako. Ez dira lizentziak, berez, horrelako obrak identifikatzeko marka hutsa baino ez dira, baina ezberdintasun bat daukate:
 |
Egile eskubideen (ustiapen eskubideen) bidez babestuta ez dauden eta, ondorioz, jabari publikokoak diren obrak identifikatzeko erabiltzen da. |
 |
Sorkuntza berrien egileek marka hori eman diezaiekete beren lanei, haren gaineko eskubide orori uko egiten diotela adierazteko; hau da, jabari publikoko obren tratamendu berdina jaso dezan. |
CC lizentzia bakoitzak hiru "geruza" ditu.
- Legezko geruza. Lizentzia bakoitzaren askatasun eta betebeharrak arautzen dituen testua da, lege arloko hizkeran sortutakoa. Gaur egun 4.0 bertsioa dago indarrean. Adibide gisa, honako hau kontsulta daiteke: CC BY-SA lizentziaren legezko geruza.
- Lizentziaren laburpenari dagokion geruza ("gizakiek irakurtzeko modukoa" edo "Commons Deed"). Baldintza horien laburpena da, erabiltzaile guztiek ulertzeko moduko hizkeran idatzitakoa. Adibide gisa, honako hau kontsulta daiteke: CC BY-SA lizentziaren deed laburpena.
- Makinek ulertzeko moduko geruza. Lizentziaren baldintzen laburpena da, sistema informatikoek, bilatzaileek eta bestelako teknologiek ulertzeko moduko formatuan sortutakoa. Horrela, erraz aurki daitezke CC lizentzia duten materialak. Horren gaineko informazio gehiago Wikipediako artikulu honetan.
CC lizentzia guztiek al dute irekitasun maila bera?
Aurretik ikusi dugunez, egile eskubideek egilearentzat gordetzen dituzte obra baten ustiapen eskubide guztiak, jabari publikoan ez dago erreserbatutako ustiapen eskubiderik, eta CC lizentziek aukera ematen diote egileari erabakitzeko zer ustiapen eskubide lagatzen dituen eta zer baldintzatan. Horri esker, honako "lizentzien semaforo" hau marraztu dezakegu; bertan ordenatuta daude lizentziak, murriztaileenetik hasi eta libreeneraino. Irudian adierazten den bezala, CC BY-SA, CC BY eta jabari publikoa dira "kultura askeko obra" baten baldintzak betetzen dituzten lizentziak, eta, beraz, hezkuntza baliabide irekiak sortzeko gomendatzen direnak, obra eta, beraz, ezagutza ahalik eta gehien zabaltzeko eta aukera ematen dutelako.
Lizentzien semaforoa izenburua duen Nafarroako Gobernuaren lan hau (itzulpena, Euskarabideko itzulpen Atala; maketazioa, EIBZ), CEDECen Semáforo de licencias infografiaren itzulpena da eta Creative Commons Aitortu-PartekatuBerdin 4.0 Nazioarteko lizentzia baten mende dago. (Jabari publikoko “CC Traffic Light” obratik abiatuta)
Creative Commonsek eskainitako definizioaren arabera, "’Ez-komertzial’ gisa sailkatzeak esan nahi du ez dagoela nagusiki merkataritza etekina edo moneta konpentsazioa lortzera bideratuta" (Creative Commons). Definizio hori ez da oso zehatza, eta horri buruzko eztabaida asko eragin ditu; izan ere, helburu nagusia argia bada ere, galdera asko sortzen dira egoera eta jarduketa jakin batzuen inguruan: erabil dezaket NC materiala nire blogean, baldin eta bertan publizitatea sartu badut? Erabil dezaket NC irudi bat ordainketaren xede izanen den aurkezpen batean? Erabil dezaket NC materiala monetizatuko dudan bideo batean?
Erabiltzaileek “Ez-komertzial” kontzeptuaz zer ulertzen zuten jakiteko egindako azterlan baten emaitzak argitaratu zituen Creative Commonsek 2009. urtean (Defining “Noncommercial”: A Study of How the Online Population Understands “Noncommercial Use”). Emaitzetan agerian geratu zen egoera ugaritan erabiltzaileek zalantzak izaten dituztela, eta maiz ez datozela bat komertziala zer den eta ez-komertziala zer den definitzeko orduan. Hori dela eta, interpretazioaren menpe dagoen kontzeptu bat izaki, erakundeak berak gomendatzen du, zalantzarik izanez gero, NC materialik ez erabiltzeko, edo egileari baimena eskatzeko.
Ondoren ageri den infografian, hori ulertzen eta ondorioak ezagutzen lagunduko diguten zenbait argibide eskaintzen dira, erabiltzaileek NC lizentzia aukeratzeko izan ohi dituzten arrazoiei erantzun gisa. Interpretación de No Comercial, de Creative Commons, 2017 artikuluan oinarrituta sortu da infografia.
Errepasoa
Feedbacka
Gezurra
CC lizentziak egile eskubideez eta horien inguruko legeriaz baliatzen dira ustiapen eskubide batzuk publikoki lagatzeko, sortzaileak berak hautatutako baldintzetan.
Feedbacka
Egia
Obra bati CC lizentzia esleitu ahal izateko, ustiapen eskubideen titular izan behar dugu (hau da, egilea bera edo eskubideen lagapenaren hartzailea).
Feedbacka
Gezurra
Bai, bada obraren aldaketa bat banatzea, baina CC BY-SA lizentzia bera eman behar zaio.
Feedbacka
Egia
CC lizentzia guztiek dute BY baldintza.
Feedbacka
Egia
CC BY eta CC BY-SA lizentziak soilik jotzen dira egokitzat baliabide askeak sortzeko. Gainerakoak murriztaileegiak dira, eta Kultura Askearen Mugimenduak ez ditu onartzen.
Feedbacka
Egia
CC lizentziak egile eskubideetan oinarrituta daude; hortaz, egile eskubideen salbuespenak aplikatzen dira horietan ere. CC lizentzia duen irudi bat aipamen eskubidea argudiatuta erabil daiteke, baita copyrighta duen irudi bat ere, betiere JILn salbuespen horri dagokionez aurreikusita dauden baldintzak betetzen badira.
Feedbacka
Egia
Horiek dira CC BY-NC-SA lizentzia ezartzeko bete beharreko hiru baldintzak.
Feedbacka
Gezurra
CC lizentzia guztietan, ND erakoetan barne, posible da obra erabiltzea, haren formatua edo bitartekoa edozein delarik ere. Hortaz, bada formatua aldatzea.
Ondoko lizentziak babestua Creative Commons: aitortu-PartekatuBerdin 4.0 Lizentzia