Sintoma jakin batzuk ditugunean eta medikuaren kontsultara goazenean, osasun-langileek, lehenik eta behin, neurketa batzuk egiten dituzte gure osasun-egoera orokorra egiaztatzeko. Neurketa batzuk miaketaren momentuan bertan egin daitezke, baina, beste batzuetan, analisi konplexuagoak egin behar izaten dira. Hauek dira oinarrizko osasun-adierazleak edo bizi-konstanteak:

• Gorputz-masaren indizea (GMI). Pertsona batek dagokion batez besteko pisua duen zehazteko balio duen neurri estandarra.
• Gorputz-tenperatura. Gizakiaren tenperatura-tartea neurtzeko balio du.
• Pultsua. Denbora-tarte jakin batean (normalean minutu bat izaten da) bihotzak zenbat taupada egiten dituen adierazten du.
• Arteria-presioa. Bihotzaren ponpaketaren ondorioz odolak odol-hodietan eragiten duten presioa neurtzeko balio du.
• Arnas maiztasuna. Airea biriketan sartzeko maiztasuna neurtzen du.

Halaber, beste adierazle hauek ere badaude, baina proba analitiko bereziak behar dituzte:

• Espirometria: Birika-aireztapen bakar batean (arnasa hartzea eta arnasa botatzea) truka daitekeen gehieneko aire-bolumena adierazten du.
• Hemograma: Zelulak eta odolaren plasmaren osagarriak zenbatzeko egiten den odol-analisiaren emaitza da.
• Gernu-analisia: Gernuaren konposizio kimikoa jasotzen du.

Orain, gure osasun-egoera ikusteko erabili ohi diren adierazle batzuk aztertuko ditugu. Bikoteka egingo dugu. Batak bestearena neurtuko du, eta bakoitzak bere emaitzak idatziko ditu. Emaitzaren bat neurri estandarraren oso azpitik badago, errepikatu egingo dugu, akatsik ez egiteko.

Portfolioan jasoko ditugu gure emaitzak.

Laborategian, bost mahai prestatuko ditugu beharrezkoa den materialarekin, eta bikote bakoitza mahai guztietatik igaroko da.

Materialak

• Metroa
• Balantza
• Telefono mugikorra
• Termometro klinikoa (arrunta edo digitala)
• Tentsiometroa
• Esterilizatzeko alkohola duen ontzi bat (soilik termometroa kristalezkoa bada)
• Gomazko eskularruak

GMI (gorputz-masaren indizea)

Pertsona batek dagokion batez besteko pisua duen zehazteko balio duen neurri estandarra da. GMIa kalkulatzeko formula: pisua kilogramotan zati altueraren metro karratuak (GMI = pisua (kg) / altuera (m2)). Hauek dira nerabeentzako batez besteko balioak:

• 18,5etik beherako balioa lortzen bada, pisu nahikorik ez duela ondorioztatzen da.
• 18,5 eta 25 bitarteko balioak pisu normaltzat hartzen dira.
• 25 eta 30 bitarteko balioak gehiegizko pisutzat hartzen dira, maila desberdinetan.
• 30etik gorako balioak obesitatetzat hartzen dira.

Kontuan hartu behar dugu, gure adinean, alde handia egon daitekeela balioen artean; hortaz, ez diogu gehiegizko garrantzirik eman behar emaitzari. 

Urratsak:

1. Gure altuera neurtuko dugu, hormaren kontra jarrita, oinutsik eta oinak lurrean ondo ezarrita ditugula.
   Pisua balantzan neurtuko dugu, oinutsik. 
2. GMIa kalkulatu eta idatziz jasoko dugu. Zer baliotan gauden begiratuko dugu.
3. Emaitza zehatzagoa lortzeko, nerabeentzako kalkulagailu birtual honetan sartuko ditugu emaitzak, eta datuak alderatuko ditugu.

Gorputz-tenperatura

Termometro kliniko bat erabiliz neurtzen da. Tenperatura normala 36,5 eta 37,2 ºC bitartean dago. 36,5en azpitik, hipotermia dela esaten da; 37,2 eta 37,9 bitartean, febrikula, eta 38tik gora, sukarra.

Urratsak:

1. Erabili eta botatzeko latexezko eskularruak jarriko ditugu.
2. Erabiliko dugun termometroaren arabera (digitala edo arrunta), ezberdina izango da neurtzeko modua. Orokorrean, besapean jarri eta 2-3 minutu itxaron behar dugu, edo txistua entzun arte. Emaitza idatziko dugu.
3. Ohiko termometroa erabiliz gero, ondo garbitu behar da erabiltzen dugun bakoitzean; horretarako, alkoholez betetako ontzi batean sartuko dugu.

Pultsua 

Arteriak zabaltzean gertatzen da, bihotzak taupadak ematen dituenean eta uzkurtzen denean, eta arteriak larruazaletik gertu dauden eremu batean detektatzen da, eskumuturretan eta lepoan, adibidez. Pultsu arruntak minutuko 60-80 taupada izaten ditu. Bihotz-erritmoa irregularra denean, arritmia esaten zaio. Bihotzaren taupadak azkarregiak badira, takikardia esaten zaio, eta oso motelak badira, berriz, brakikardia.

Urratsak:

1. Pultsua neurtuko dugu; horretarako, eskumuturrean jarri behar dira erakuslearen eta erdiko hatzaren puntak, erpuruaren oinarriaren azpitik.
2. Mugikorraren kronometroa erabiliz, minutu batean nabaritzen ditugun taupadak zenbatuko ditugu. Emaitzak idatziko ditugu.

Tentsioa

Odol-presioa edo tentsioa bi balio hauekin ematen da: Alde batetik, presio sistolikoa (altua), odola bihotzetik atera eta arterietara doanean. Bestetik, diastolikoa (baxua), bihotza erlaxatu eta odola arterietatik ateratzen denean, arteriola eta zainetarantz. Balio arruntak 120-140 milimetro artean izaten dira sistolikoaren kasuan, eta 70-90 milimetro artean diastolikoaren kasuan. Pertsona batek balio altuagoak baditu, hipertentsioa edo tentsio altua duela esan ohi da. Balioak baxuagoak badira, hipotentsioa edo tentsio baxua duela esaten da.

Urratsak:

1. Prozesua egin bitartean, ezin da hitz egin, ez eta mugitu ere. Eserita egon beharko da, jarrera erosoan, eta arroparik gabe utzi beharko da besoa.
2. Tentsiometroaren mahuka ondo estutuko dugu ikaskidearen besoan, ukondotik gora, eta start botoia sakatuko dugu tentsiometroan.
3. Prozesu osoa amaitzean (puztu eta hustu), pantailako emaitzak idatziko ditugu.

Arnas maiztasuna

Arnas maiztasunaren bitartez, neurtzen da zenbat arnas-hartze egin behar diren, minutuko, odolak oxigenoa hartzeko eta zeluletatik datorren karbono dioxidoa (CO2) eramateko. Atseden hartzen ari den pertsona baten kasuan, arnas-hartzeen maiztasuna minutuko 12tik 18-20ra bitartekoa da, eta arnas mugimenduak erregularrak dira. Minutuko arnasketa kopurua ohiko neurritik gorakoa bada, takipnea dela esaten da, eta azpitik badago, berriz, bradipnea.

Urratsak:

1. Eserita eta erlaxatuta egon behar da.
2. Mugikorraren kronometroa piztu eta minutu batean zenbat arnas-hartze egiten diren zenbatuko dugu (zenbat aldiz igotzen den bularra).
3. Emaitza zehatzagoa lortzeko, hiru aldiz neurtzea komeni da, eta gero batezbestekoa kalkulatzea

Osasun-adierazle desberdinak neurtu ditugu medikuntza-tresnen laguntzaz. Esku artean dugun atazaren kasuan, ingeniariak izango gara, arnastean botatzen dugun aire-bolumena neurtzeko gailu bat diseinatuko baitugu. Birika-edukiera osasunaren adierazle garrantzitsuetako bat da eta, osasun-zentroetan, espirometroa izeneko tresna batekin neurtzen da.

Aurrekoetan bezala, taldeka egingo dugu lan gure espirometroa sortzeko. Ondoren, neurketa batzuk egingo ditugu, eta gure portfolio osasungarrian sartuko ditugu banakako emaitzak.

Talde bakoitzak material hauek izango ditu: 

• Plastikozko bi ur-botila huts
• Neurtzeko ontzi bat
• Plastikozko bi hodi luze eta zabal
• Plastikozko hodi mehe eta estu bat (freskagarri-lastotxo bat izan daiteke)
• Zinta isolatzailea
• Alkohola
• Paper xurgatzailea
• Errotuladorea

Prozedura:

1.  Lehenik eta behin, plastikozko botiletako bat graduatu behar dugu. Horretarako, ur kantitate jakin bat hartu beharko dugu ontzi neurtzailean, eta botilan sartu (adibidez, 50 ml-ka). Kantitate zehatz hori gehitzen dugun bakoitzean, ur-maila adierazteko marra bat egingo dugu, errotuladorearekin, botilan; horrela, bolumena markatuko dugu.
2. Graduatutako botila urez beteko dugu. 
3. Bi hodi handiak botilaren lepotik sartuko ditugu.
4. Hodi horietako baten muturra hutsik dagoen botilan sartuko dugu.
5. Bi lepoak ondo estaliko ditugu zinta isolatzailearekin.
6. Hodi txiki eta estua libre dagoen hodi zabalaren muturrean sartuko dugu.
7. Zer gertatuko da hodi estutik putz egiten badugu? Oraintxe azalduko dugu.

Biriketan, 4-5 litro aire inguru daude, eta arnasa hartu edo botatzen dugun bakoitzean, 0,5 litro sartu edo atera ditzakegu gehienez.

1. Airea sakon hartuko dugu, eta ahal bezain bizi egingo dugu putz hodi estutik, airea ontzian sar dadin.
2. Atera dugun aire kantitatea neurtzeko, ontzitik atera dugun ur kantitatea zenbatu beharko dugu. Emaitzak idatziko ditugu.

Bideo honetan ikus dezakegu prozesu osoa:

Kirola edo jarduera fisikoa egitean, aldatu egiten da gorputz-atal bakoitzak duen odol-beharra. Beharrak giharretan egiten du batez ere gora, baina baita bihotzean eta larruazalean ere; hala ere, odol-beharrak behera egiten du digestio-prozesuan. Bizi-konstanteen aldaketan ikus daiteke hori (aldatu egiten dira bihotz-erritmoa, tenperatura, arnas maiztasuna…).

Atseden-egoeran neurtu ditugu bizi-konstanteak; orain, kirola egitean dagoen aldaketa aztertuko dugu.

Materialak.

• Termometro klinikoa
• Sortu dugun “espirometroa”.
• Prozedura:

1.- Lehenik eta behin, talde bakoitzean, proposatzen den jardueretako bakoitza nork egingo duen erabakiko dugu. Minutu batez egin beharko dira jarduera hauek: salto egin, flexioak, kukubilkatzeak, tokian bertan korrika egin eta abdominaletarako ariketak. Beste jarduera batzuk aukeratu ditzakegu, gustatzen zaizkigunak edo gure gorpuzkerarako egokienak.

2.- Jarduera bakoitza nork egingo duen hautatu ondoren, emaitzak jasotzeko taulak egingo ditugu. Taldekide bakoitzak gainerakoen bizi-konstanteak neurtuko ditu, jarduera egin aurretik eta ondoren. Tenperatura, pultsua, arnas maiztasuna eta birika-edukiera neurtuko ditugu.

3.- Datuak jaso ondoren, emaitzen grafiko bat prestatuko dugu konstante bakoitzerako. Adibidez:

4.- Emaitzak eta grafikoak aztertu ondoren, erlazioa bilatzeko interpretazio bat egingo dugu. Adibidez:

• Zein da aldagai jakin baten (adibidez tenperaturaren) eta jarduera egiten emandako denboraren arteko erlazioa?
• Erlazioa lineala da edo uneren batean konstante bihurtzen da? 
• Zein da bi konstanteen arteko erlazioa? Zeinek egiten du gora gehien?
• Ba al dago errore posiblerik neurketan?
• Desberdintasun nabarmenik aurkitu al dugu taldekideen artean? Zein? (generoa, altuera, gorpuzkera…)
  …

5.- Azkenik, ondorioak aterako ditugu, eta talde bakoitzak txosten bana egingo du. 

6.- Gure ikerketaren emaitzak ahozko aurkezpen baten bidez aurkeztuko ditugu, eta ikaskideekin eztabaidatuko ditugu.