- Gida didaktikoa -

PROPOSAMEN DIDAKTIKOA

“Geodibertsitatea ikertzen” DBHko 1. mailako Biologia eta Geologia irakasgairako eginiko “Ikertzen” saileko laugarren proposamen didaktikoa da.

Proposamen didaktiko horietan ohikoa den moduan, HBI honetan ikasleentzat motibatzaileak diren eta, ahal dela, ikerketa zientifikoko prozesu bat barne hartzen duten erronkak proposatzen ditugu (behatzea, planifikatzea, informazioa bilatzea, esperimentatzea, emaitzak aztertzea, ondorioak ateratzea eta komunikatzea).

1. mailarako lehenengo HBIan adierazi genuen moduan, kontuan izan dugu Biologia eta Geologia irakasgaiaren berezitasuna; izan ere, arlo horretako prozesuak luzeagoak dira denborari eta espazioari dagokienez, eta, ondorioz, zailagoa da horiek laborategiko lan baten bidez ikertzea, Fisika eta Kimika irakasgaian egin daitekeen bezala. Horrenbestez, ikuspegi desberdina eman behar zaie inquiry based learning metodologian oinarrituta lantzeko.

“Geodibertsitatea ikertzen” DBHko 1. mailako Biologia eta Geologia irakasgairako eginiko “Ikertzen” saileko laugarren proposamen didaktikoa da. Proposamen didaktiko horietan ohikoa den moduan, HBI honetan ikasleentzat motibatzaileak diren eta, ahal dela, ikerketa zientifikoko prozesu bat barne hartzen duten erronkak proposatzen ditugu (behatzea, planifikatzea, informazioa bilatzea, esperimentatzea, emaitzak aztertzea, ondorioak ateratzea eta komunikatzea).

Deskargatu proposamen didaktikoa formatu editagarrian edo pdf formatuan

Askotariko erronkak proposatzen ditugu: landako ikerketa esperimentaleko jarduerak, dokumentalak, irakurketak, jolasak, bideoekin egiteko lanak, etab. Erronka horiek beti dute egitura bera: ebalua daitekeen azken ekoizpen batera bideratutako ikaskuntza‑egoerak dira, eta ikasleentzat erronka izan behar dute, betiere curriculumeko edukiak testuinguruan jarriz.

Proposamen didaktiko honek “egitura pikortatua” dauka. Pikorrak dituela esaten da; izan ere, HBI honen egitura proposatzen ditugun ikaskuntza-helburuen araberakoa da, baina, aldi berean, hori osatzen duten edukien izaera eta antolamendua nabarmen alda daitezke. Gainera, badaude ezagutza-arlo desberdinetan errepikatzen diren gaiak, eta horrek aukera ematen du HBI hau osatzen duten eduki batzuk beste irakasgai batean berriro lantzeko. Hori dela eta, hainbat irakasgaitan konbinatu eta berrerabil daitezkeen erronkak proposatzen dira, HBIa optimizatzeko. Horrek eragin zuzena du HBIaren berrerabilgarritasun didaktikoan. Pikor-erako itxura hori erronkek ematen digute; horiei esker, irakasleentzat errazagoa da metodologia hau erabiltzea, HBIaren batasuna albo batera utzi gabe.

Irakasleari begira, erronka horietako bakoitza konpetentziatan oinarritutako ikaskuntzarako egoera bat izan daiteke. Erronken helburua da irakasleei ideiak ematea, zuzenean eskoletan aplikatzeko edo beren programazio didaktikora egokitzeko. Dena den, proposatutako egitura, bere kabuz, ibilbide didaktiko bat izan daiteke, ikaskuntza-proiektu bat; izan ere, gaiaren oinarrizko ezagutza guztiak barne hartzen ditu eta gaia globalizatzen duen azken produktu bat dauka zehaztuta.

ERRONKEN EZAUGARRIAK

Proiektua osatzen duten erronkek testuinguruan jartzen dituzte curriculum-edukiak, eta irakasleentzat baliagarriak izan daitezke, bai beren eskoletarako ideia osagarriak jasotzeko, bai zuzenean aplikatzeko. Gaiaren hainbat unetan aplika daitezkeenez, irakasleak aukera izango du jarduera solteak aukeratzeko edo eduki guztiak lantzen joateko. Oro har, honako elementu hauek agertzen dira guztietan:

Egoera edo arazoa planteatzea: Atal bakoitzaren hasieran ideia bat planteatzen da, hainbat ikuspegitatik iker daitekeena. Ideia erakargarria eta gertukoa da ikasleentzat, eta gaiaren interesa islatzen duen hasierako galdera batekin zehatz daiteke.
Erronka. Galdera hori ikerketa bati ekiteko abiapuntua izango da; ikerketa hori, kasu honetan, zientifikoa izango da, eta horren bidez, ikasleek erronka ebatzi beharko dute. Ikerketa honek talde-lana eskatzen du beti.
Galderak, jarduerak eta gida-baliabideak. Ikasleek sortuko dituzte, eta ebazpen bat arrakastaz lantzeko eta ikaskuntza-prozesurako baliabideak emateko beharrezkoa den ezagutza bilduko dute.
Erronkaren ebazpena. Planteatutako erronkek idatzizko eta ahozko ekoizpenak sortzen dituzte.
Ondorioak bateratzea. Taldeek planteatutako ekoizpenak bateratze-lan baten bidez jakinaraztea eta ikasgelan eztabaidatzea komeni da.
Ebaluazioa. Ebaluazioa etengabea izango da erronkak irauten duen bitartean. Ebaluazioaren emaitzek ikaskuntza berresten dute, eta erabakiak hartzen laguntzen dute, ebazpena ezartzen aurrera egin ahala.
Arreta berezia jarri da STEM konpetentzia garatuko duten estrategia metodologikoetan, alde batera utzi gabe gainerako gako-konpetentziak.

Garrantzitsua da adieraztea irakasleak une oro gidatuko dituela proposamen guztiak, aurkikuntza hutsaren bidezko ikaskuntzaren ikuspegi bakuna alde batera utzita. Oinarrizko ezagutza ezinbestekoa da ikerketan oinarritutako erronka bati heltzeko. Ikerketa-jarduerak eskatzen duen pentsamendua (hipotesiak egitea, esperimentazioa planifikatzea, emaitzak interpretatzea, ondorioak argudiatzea, etab.) ezin da gauzatu aldez aurretik behar diren ezagutzak izan gabe. Irakasleen lana, ezagutzak modu aktiboan eraikitzeari dagokionez (zuzeneko heziketa, adibideak, orientazioak, trebakuntza, etab.), beharrezkoa izaten da erronka bidezko ikaskuntza-teknikek ikaskuntza sakona eragin ahal izateko.

24,5 saiorako materiala dago. Esan bezala, lan honen helburua da ideiak ematea eta irakaslearen esku uztea horiek nola aplikatu gelan. Badakigu HBI honetan jarduera eta ataza asko proposatu ditugula, baina, lehen esan bezala, gure proposamen didaktikoak “egitura pikortatua” dauka; alegia, irakasle bakoitzak erronkak malgutasun osoz erabil ditzake, bere ikaskuntza-helburuen arabera. Azken lan baten bidez, irakasleei aukera ematen diegu ikaskuntza-egoera zabalago bati zentzua emateko, erronka guztiak edo gehienak burutuz.

Konpetentziak garatzen dituzten eta IDUaren printzipioekin bat datozen estrategia metodologikoak erabiltzen dira. IDUaren printzipioak dira, besteak beste:

Egoera didaktiko bat planteatzea, erronka gisa, ikasleen interesa pizteko.
Erronka ikerketen bidez garatzea, aldizkako jarduera motz eta askotarikoak eginez (laborategiko lana, simulazio digitalak, bideoak, jokoak, irakurketak...), betiere ikasleen mailara egokituta.
Esperientzien bidezko ikaskuntza eta hainbat ikaskuntza-moduren inplikazioa sustatzen dira.
Ikerketak gidatzeko, kronogramak, aldamioak, adibideak, glosarioak, tutorialak, plangintza-txantiloiak eta laburpenak erabiltzen dira beti, hobeto ulertzen laguntzeko.
Etengabeko feedbacka dago, edukien eta ikaskuntza autorregulatzeko jardueren (egunkariak) arteko konexioen bidez.
Ikaskuntza kooperatiboa sustatzen da, lantaldean oinarritutako konfiantzazko giroa sortuz.
Azken produktuak askotariko formatuetan gauzatzen dira (txostenak, ahozko aurkezpenak, posterrak...).
Ebaluazio hezigarria sustatzen da, baterako ebaluazio-jardueren eta ikaskuntza-egunkarien bidez; hala, ikasleek zer maila duten jakin dezakete, eta bakoitzak bere erritmoan egin dezake aurrera.

Berritzegune Nagusia. *IDU-ren printzipioak* (Jabari publikoa)

CURRICULUM-ERREFERENTZIAK

Gako-konpetentziak

Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia (HKK)
Matematika, zientzia, teknologia eta ingeniaritzarako konpetentzia (STEM)
Konpetentzia digitala (KD)
Konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa (KPSII)
Konpetentzia zibikoa (KZ)
Ekimenerako konpetentzia (EK)
Kontzientzia eta adierazpide kulturaletarako konpetentzia (KAKK)

Konpetentzia espezifikoak eta ebaluazio-irizpideak

1. konpetentzia espezifikoa: informazio eta datu zientifikoak interpretatzea eta zabaltzea, eta horiek arrazoitzea, biologia- eta geologia-zientzietako kontzeptuak eta prozesuak aztertzeko hainbat formatu erabiliz
Ebaluazio-irizpideak 1.1. Biologia eta Geologia irakasgaiko jakintzekin lotutako kontzeptuak eta prozesuak aztertzea, formatu desberdinetan emandako informazioa interpretatuz (modeloak, grafikoak, taulak, diagramak, formulak, eskemak, sinboloak, webguneak...), jarrera kritikoa erakutsiz eta ondo oinarritutako ondorioak ateraz. 1.2. Biologia eta Geologia irakasgaiko jakintzekin zerikusia duen informazioa errazago ulertu eta aztertzeko bideak ematea, argi transmitituz; horretarako, terminologia eta formatu egokiak erabili behar dira (modeloak, grafikoak, taulak, bideoak, txostenak, diagramak, formulak, eskemak, sinboloak, eduki digitalak...). 1.3. Fenomeno biologiko eta geologikoak modelo eta diagramen bidez aztertzea eta azaltzea, eta, beharrezkoa bada, ingeniaritza-diseinuko urratsak erabiltzea (arazoa identifikatzea, esploratzea, diseinatzea, sortzea, ebaluatzea eta hobetzea).
2. konpetentzia espezifikoa: informazioa identifikatzea, lokalizatzea eta aukeratzea; informazioaren egiazkotasuna egiaztatzea; eta informazioa modu kritikoan ebaluatzea, biologia- eta geologia-zientziekin zerikusia duten galderei erantzuteko.
Ebaluazio-irizpideak 2.1. Biologia eta Geologia irakasgaiko jakintzekin lotutako zalantzak argitzea; horretarako, informazioa lokalizatu, aukeratu eta antolatu egin behar da, iturriak behar bezala erabiliz eta aipatuz. 2.2. Oinarri zientifikoa duen informazioa identifikatzea, eta sasizientzietatik, gezurretatik, konspirazio-teorietatik, asmatutako sinesmenetatik eta halakoetatik bereizten jakitea, baita halako teorien aurrean jarrera eszeptikoa izatea ere. 2.3. Batetik, dagokion balioa ematea zientziak gizarteari egiten dion ekarpenari eta zientzian aritzen diren pertsonei, beren etnia, sexua edo kultura edozein dela ere; eta, bestetik, emakume zientzialarien paperari aitorpena egitea eta ikerketa etengabe aldatzen ari den lan kolektibo eta diziplinarteko gisa ulertzea.
3. konpetentzia espezifikoa: Ikerketa-proiektuak planifikatzea eta garatzea, zientziak berezko dituen metodologietako urratsei jarraituz eta, behar denean, lankidetzan arituz, geologia- eta biologia-zientziekin zerikusia duten alderdiak sakon aztertzeko.
Ebaluazio-irizpideak 3.1. Metodo zientifikoak erabiliz erantzun edo egiaztatu daitezkeen galderak eta hipotesiak planteatzea, eta fenomeno biologiko eta/edo geologikoak azaltzen saiatzea eta horiei buruzko iragarpenak egitea. 3.2. Fenomeno biologiko eta geologikoen esperimentazioa, datu-bilketa eta analisia diseinatzea, galdera zehatzei erantzun eta planteatutako hipotesi bat egiaztatu ahal izateko. 3.3. Esperimentuak egitea eta fenomeno biologiko eta geologikoei buruzko datu kuantitatibo eta kualitatiboak biltzea, beharrezko tresna edo teknikak modu egokian erabilita. 3.4. Ikerketa-proiektuan lortutako emaitzak interpretatzea; horretarako, tresna matematiko eta teknologikoak erabil daitezke, behar denean. 3.5. Proiektu zientifiko txiki baten barruan lankidetzan aritzea, funtzio jakin bat bere ardurapean hartuz, behar denean espazio birtualak erabiliz, dibertsitatea eta genero‑berdintasuna errespetatuz eta inklusioa ahalbidetuz. 3.6. Landako esperimentazioaren eta behaketaren bidez eskuratutako informazioa eta ondorioak aurkeztea, formatu egokia erabiliz (taulak, grafikoak, txostenak, etab.), eta behar denean tresna digitalak ere erabiliz.
4. konpetentzia espezifikoa: Arrazoiketa eta pentsamendu konputazionala erabiltzea arazoak konpontzeko edo biologia eta geologiarekin lotutako eguneroko prozesuak azaltzeko, erantzun eta konponbideen analisi kritikoa eginez eta, beharrezkoa bada, prozedura birformulatuz.
Ebaluazio-irizpideak 4.1. Problemak ebaztea edo prozesu biologiko edo geologikoei azalpena ematea, honako hauek erabilita: norberaren ezagutzak, emandako datuak eta informazioa, arrazoiketa logikoa, pentsamendu konputazionala edo baliabide digitalak. 4.2. Fenomeno biologiko eta geologikoekin lotutako problema baten soluzioa modu kritikoan aztertzea.
5. konpetentzia espezifikoa: ekintza jakin batzuek ingurumenean eta osasunean dituzten ondorioak aztertzea, zientzia biologikoak eta Lurraren zientziak oinarri hartuta, ingurumenari eragindako kalteak saihestu edo gutxituko dituzten ohiturak sustatzeko eta hartzeko.
Ebaluazio-irizpideak 5.1. Zientzian oinarrituta, honako kontzeptu hauek erlazionatzea: biodibertsitatearen zaintza, ingurumenaren kontserbazioa, inguruneko izaki bizidunen babesa, garapen jasangarria eta bizi-kalitatea. 5.2. Ohitura jasangarriak proposatzea eta hartzea, eta geure jarreren eta gainerakoenen azterketa kritikoa egitea, norberaren arrazoiketak, eskuratutako ezagutzak eta eskuragarri dagoen informazioa erabilita.

Oinarrizko jakintzak

DBHko 1. mailako Biologia eta Geologia irakasgaiko bloke hauetako oinarrizko jakintzak (oinarrizko ezagutzak, trebetasunak eta jarrerak) lantzen dira:

A. Proiektu zientifikoa

Hipotesia, galderak eta usteak: ikuspegi zientifikoarekin planteatzea.
Informazioa bilatzeko, lankidetzan aritzeko eta prozesu, emaitza edo ideia zientifikoak jakinarazteko estrategiak: tresna digitalak eta zientzian ohikoak diren formatuak (aurkezpena, grafikoa, bideoa, posterra, txostena, etab.).
Informazio zientifikoaren iturri fidagarriak ezagutzea eta erabiltzea.
Galdera zientifikoei erantzuna ematea esperimentazioaren eta landako lanaren bidez: beharrezko tresnak eta espazioak (laborategia, ikasgelak, ingurunea, etab.) modu egokian erabiltzea.
Modelaketa erabiltzea naturako prozesu eta elementuak aurkezteko eta ulertzeko.
Fenomeno naturalak behatzeko eta horien datuak biltzeko metodoak.
Prozesu, emaitza edo ideien komunikazioa, hainbat formatu analogiko nahiz digitaletan (aurkezpena, grafikoa, bideoa, posterra, txostena...).
Emaitzak analizatzeko metodoak. Emaitzen analisia pentsamendu logikoaren bidez.
Lan zientifikoa eta zientzian aritzen diren pertsonak: biologia- eta geologia-zientziei egiten dieten ekarpena eta horrek gizartearentzat duen garrantzia. Emakumeak zientzian duen papera.

B. Geologia.

Arroka eta minerala kontzeptuak: ezaugarriak eta propietateak.
Arrokak sailkatzeko estrategiak: sedimentarioak, metamorfikoak eta igneoak. Arroken zikloa.
Arroka eta mineral garrantzitsuak edo ingurukoak: identifikazioa.
Arroka eta mineralen erabilerak: eguneroko material eta objektuen fabrikazioa.
Geosferaren oinarrizko egitura.

Taula honetan zehaztuta daude gako-konpetentzien eta erronken arteko elkarrekikotasunak:

Gako-gait.	Deskriptoreak	Bidaia gure planetaren barrualdera (3 ataza)	Arrokak eta mineralak (5 ataza: 4 ataza + 1 zabaltzeko)	Lorategi kristalinoak (3 ataza: 2 ataza + 1 zabaltzeko)	Arrokak ez daude geldirik (5 ataza: 4 ataza + 1 zabaltzeko)	Asteroidea! (6 ataza)	Baliabide mineralen etika (ataza 1)	Turismo geologikoa egingo dugu? (ataza 1)	Geologia etxean (ataza 1)	Tour geologikoa gure hirian (ataza 1, 5 jarduera)
STEM	STEM1		X	X	X	X	X	X	X	X
	STEM2	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	STEM3	X	X	X	X	X				X
	STEM4	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	STEM5		X	X	X	X	X	X
HKK	HKK1	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	HKK2	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	HKK3	X	X	X	X	X	X	X		X
	HKK5		X	X	X	X	X	X	X
KD	KD1	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	KD2		X	X	X	X		X	X	X
	KD3	X	X	X	X	X		X	X	X
	KD4	X	X	X	X	X	X	X	X
	KD5		X			X		X	X	X
KPSII	KPSII1	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	KPSII2		X	X	X	X	X	X	X	X
	KPSII3	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	KPSII4	X	X	X	X	X	X	X	X	X
	KPSII5	X	X	X	X	X	X	X	X	X
KZ	KZ3		X	X	X	X				X
KZ	KZ4		X	X	X	X	X	X	X	X
EK	EK1	X	X	X	X	X	X	X	X
EK	EK3	X	X	X	X	X	X	X	X	X
KAKK
KAKK	KAKK4	X	X	X	X	X	X	X	X	X

MATEMATIKA, ZIENTZIA, TEKNOLOGIA ETA INGENIARITZARAKO KONPETENTZIA (STEM)

STEM1. Arrazoiketa matematikoak berezko dituen indukziozko eta dedukziozko metodoak erabiltzen ditu egoera ezagunetan; problemak ebazteko estrategia desberdinak hautatzen eta erabiltzen ditu, soluzioak modu kritikoan analizatuz eta, beharrezkoa izanez gero, prozedura birformulatuz.

STEM2. Pentsamendu zientifikoa erabiltzen du bere inguruan gertatzen diren fenomenoak ulertzeko eta azaltzeko, eta ezagutza garapen-motor gisa ikusten du; galderak planteatzen ditu eta hipotesiak egiaztatzen ditu, esperimentazioaren eta ikerketaren bitartez. Horretarako, tresna egokiak erabiltzen ditu, eta garrantzia ematen die zehaztasunari eta egiazkotasunari. Gainera, jarrera kritikoa erakusten du zientziaren irismenari eta mugei dagokienez.

STEM3. Proiektuak planteatzen eta garatzen ditu, eta, horretarako, zenbait prototipo edo modelo egiten eta ebaluatzen ditu, beharrizan edo problema bati modu sortzaile eta kooperatiboan soluzioa emango dioten produktuak sortzeko eta/edo erabiltzeko. Ahalegina egiten du talde osoak parte hartzeko eta sor daitezkeen gatazkak modu baketsuan konpontzeko, ziurgabetasun-egoeretan egokituz eta jasangarritasunaren garrantzia baloratuz.

STEM4. Prozesu, arrazoiketa, demostrazio, metodo eta emaitza zientifiko, matematiko eta teknologikoen elementu esanguratsuenak argi eta zehatz interpretatzen eta transmititzen ditu, hainbat formatutan (grafikoak, taulak, diagramak, formulak, eskemak, sinboloak...), eta modu kritikoan aprobetxatzen du kultura digitala, hizkera matematiko formala erabiliz, etikaz eta arduraz, ezagutza berriak partekatu eta eraikitzeko.

STEM5. Zientzian oinarritutako ekintzak gauzatzen ditu osasun fisiko eta mentala zaintzeko, baita ingurumena zaintzeko ere, eta etika- eta segurtasun-printzipioak aplikatzen ditu proiektuak gauzatzean, bere ingurune hurbila modu jasangarrian eraldatzeko, mundu-mailan daukan inpaktua baloratuz eta kontsumo jasangarria praktikan jarriz.

HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO KONPETENTZIA (HKK)

HKK1. Ahoz, idatziz edo zeinu bidez adieraztean, koherentziaz, zuzen eta dagokion gizarte-testuingurura egokituta egiten du, eta jarrera kooperatiboa eta errespetuzkoa hartzen du komunikazio-interakzioetan, hala informazioa trukatzeko eta ezagutza sortzeko nola harreman pertsonalak eraikitzeko.

HKK2. Jarrera kritikoarekin ulertzen, interpretatzen eta baloratzen ditu ahozko, zeinu bidezko eta idatzizko testuak, baita testu multimodalak ere, izan esparru pertsonalekoak, sozialekoak, hezkuntzaren arlokoak edo arlo profesionalekoak; hala, modu aktiboan eta behar bezala informatuta hartzen du parte testuinguru guztietan, eta ezagutza eraikitzen du.

HKK3. Gero eta modu autonomoagoan lokalizatzen, hautatzen eta egiaztatzen du hainbat iturritatik ateratako informazioa, eta haren fidagarritasuna eta egokitasuna ebaluatzen du, irakurketa-helburuen arabera eta manipulazio- eta desinformazio-arriskuak saihestuz. Horrez gain, informazioa aintzat hartu eta ezagutza bihurtzen du, ikuspuntu sortzaile, kritiko eta pertsonal batetik ezagutarazteko, betiere jabetza intelektuala errespetatuz.

HKK5. Bere komunikazio-praktikak hauek lortzera bideratzen ditu: bizikidetza demokratikoa, gatazken elkarrizketa bidezko konponketa eta pertsona guztien eskubide-berdintasuna. Bereizkerian oinarritutako hizkuntzaren erabilerak albo batera uzten ditu, baita hizkuntzaren bidezko botere-abusuak ere, hizkuntza eraginkortasunez eta etikaz erabil dadila ahalbidetzeko.

KONPETENTZIA DIGITALA (KD)

KD1. Interneten bilaketak egitean, kontuan izaten ditu irizpide hauek: baliozkotasuna, kalitatea, gaurkotasuna eta fidagarritasuna. Emaitzak modu kritikoan hautatzen ditu, eta artxibatu egiten ditu, ondoren berreskuratu, erreferentziatu eta berrerabiltzeko, betiere jabetza intelektuala errespetatuz.

KD2. Bere ikaskuntzako ingurune pertsonal digitala erabiltzen du ezagutza eraikitzeko eta eduki digitalak sortzeko, informazioa tratatzeko estrategiak eta zenbait tresna digital erabiliz; horretarako, tresna egokienak hautatzen eta konfiguratzen ditu, burutu beharreko atazaren eta bere ikaskuntza iraunkorreko beharren arabera.

KD3. Komunikatu, parte hartu, lankidetzan aritu eta elkarreraginean lan egiten du, tresna edo plataforma birtualen bidez edukiak, datuak eta informazioa partekatuz; eta arduraz kudeatzen ditu bere ekintzak eta sarean dituen presentzia eta ikusgarritasuna, herritartasun digital aktibo, zibiko eta zuhur baten alde.

KD4. Teknologia digitalak erabiltzean, arriskuak identifikatzen ditu eta zenbait neurri hartzen ditu, gailuak, datu pertsonalak, osasuna eta ingurumena babesteko, eta teknologia horien erabilera kritikoa, legezkoa, segurua, osasungarria eta jasangarria egitearen garrantziaz eta beharraz kontzientziatzeko.

KD5. Aplikazio informatiko errazak eta soluzio teknologiko sortzaile eta jasangarriak garatzen ditu, problema jakin batzuei eta proposatutako erronkei erantzuteko. Interesa eta jakin-mina pizten diote teknologia digitalen bilakaerak eta horien garapen jasangarri eta erabilera etikoak.

KONPETENTZIA PERTSONALA, SOZIALA ETA IKASTEN IKASTEKOA (KPSII)

KPSII1. Bere emozioak erregulatu eta adieraztean, baikortasunari, erresilientziari, autoefikaziari eta ikaskuntzarako gogoa eta motibazioa bilatzeari ematen die garrantzia, erronka eta aldaketak kudeatzeko eta bere helburu propioekin harmonizatzeko.

KPSII2. Gizarte-faktoreekin lotutako osasunerako arriskuak ulertzen ditu; bizi-estilo osasungarria dauka, hala maila fisikoan nola mentalean; bizikidetzarekin bateragarriak ez diren jarrerak identifikatzen ditu eta horiei aurre egiteko estrategiak aplikatzen ditu.

KPSII3. Modu proaktiboan ulertzen ditu gainerako pertsonen ikuspegi eta esperientziak, eta bere ikaskuntzara gehitzen ditu talde-lanean parte hartzeko; eta atazak eta ardurak berdintasunez banatzen eta onartzen ditu, estrategia kooperatiboak erabiliz.

KPSII4. Bere ikaskuntza-prozesuari buruzko autoebaluazioak egiten ditu, eta iturri fidagarriak bilatzen ditu informazioa baliozkotzeko, oinarritzeko eta egiaztatzeko, baita ondorio garrantzitsuak ateratzeko ere.

KPSII5. Epe ertainerako helburuak planifikatzen ditu eta atzeraelikaduran oinarritutako prozesu metakognitiboak garatzen ditu, ezagutza eraikitzeko prozesuan bere akatsetatik ikasteko.

KONPETENTZIA ZIBIKOA (KZ)

KZ4. Tokiko eta mundu-mailako jarduketen arteko elkarrekiko menpekotasunean, ekomenpekotasunean eta interkonexioan oinarritutako harreman sistemikoak ulertzen ditu, eta bizi-estilo jasangarri eta ekosozialki arduratsua dauka, modu kontziente eta motibatuan.

EKIMENERAKO KONPETENTZIA (EK)

EK1. Zentzu kritikoa dauka beharrizanak eta aukerak aztertzerakoan, baita erronkei aurre egiterakoan ere, eta bere jasangarritasunaren balantzea egiten du; horretarako, ingurunean izan dezakeen inpaktua baloratzen du, ideia eta soluzio berritzaile, etiko eta jasangarriak aurkezteko, esparru pertsonal, sozial, kultural eta ekonomikoan balioa sortzea xede dutenak.

EK3. Ideia eta soluzio baliodunak sortzeko prozesua garatzen du eta erabakiak hartzen ditu, ondo arrazoituta. Horretarako, plangintza- eta kudeaketa-estrategia arinak erabiltzen ditu, egindako prozesuari eta lortutako emaitzari buruz hausnartzen du, prototipo berritzaile eta baliozkoak sortzeko prozesua burutzeko, betiere esperientzia ikasteko aukera bat dela ulertuz.

KONTZIENTZIA ETA ADIERAZPIDE KULTURALETARAKO KONPETENTZIA (KAKK)

KAKK1. Ondare kultural eta artistikoa ezagutu, modu kritikoan estimatu eta errespetatzen du; haren kontserbazioan inplikatzen da, eta aniztasun kultural eta artistikoaren berezko aberastasuna baloratzen du.

KAKK4. Sormenez ezagutzen, hautatzen eta erabiltzen ditu zenbait bitarteko eta euskarri (esaterako, teknika plastikoak, bisualak, ikus-entzunezkoak, soinu bidezkoak eta gorputz bidezkoak), produktu artistiko eta kulturalak sortzeko, banaka nahiz elkarlanean; eta garapen pertsonal, sozial eta lan-arlorako aukerak identifikatzen ditu, baita ekintzailetzarako aukerak ere.

Ibilbidea

Taula honetan dago jasota HBIaren ibilbide didaktikoa:

FASEA: Aberastasun geologikoa	HELBURUAK	SAIOAK
Bidaia gure planetaren barrualdera	Atazaren helburua da ikasleek, taldeka, “bidaia” bat egitea Lurraren barrualdera, bideo baten bidez, geosfera eta haren geruzak ezagutzeko eta sakelako geosfera bat eraikitzeko!	1,5 saio eta etxeko lana
Arrokak eta mineralak	Hasteko, jarduera baten bidez ikasleei irakatsiko zaie material harritsuz inguratuta gaudela (kaleetan, eraikinetan, paisaian, gure etxean...). Ondoren, taldeka, ataza esperimental bat egingo da, non ikasleek eguneroko bizitzan erabilera ugari dituzten ohiko mineral batzuk landuko dituzten, mineralen propietate fisiko eta kimikoak aztertzeko. Jarraian, mineral horiek sailkatuko dituzte A3 formatuko gako dikotomiko batekin, eta, amaitzean, argazkia aterako dute (1). Ekoizpen gisa, txosten bat eskatzen da, propietateen fitxarekin eta sailkapenaren argazkiarekin. Amaitzeko, mineral baten aurkikuntzari buruzko irakurketa bat egingo da, ikusteko nola egiten den lan zientzian eta “zientziaren izaera” ulertzeko: ezagutza zientifikoaren izaerari buruzko baieztapen batzuk irakurriko dituzte eta haiei buruz hausnartu eta eztabaidatuko dute. Zabaltzeko proposamen gisa (etxerako) bilduma birtual bat egitea planteatzen da.	4 saio eta etxeko lana
Lorategi kristalinoak	Ataza esperimentala da, laborategian kristalak lortzeko. Talde-lana izango da, eta talde bakoitzak esperimentu bat eta komunikazio zientifiko txiki bat egingo ditu, non, egindako esperimentuei buruzko informazioaz gain, lorategi mineralen argazki bat edo QR kode bat (bideo bat eginez gero) atxikiko da. Halaber, loturak egingo dira aipatutako erreferente kulturalen (Escher, Le Corbusier, kubismoa, Alhambra...) eta lortutako kristalen formaren artean. Komunikazioak ikastetxeko korridore batean ipiniko dira, sortutako kristalekin batera. Amaitzeko, “geoterapia” izeneko sasizientziari buruzko ataza bat planteatzen da, eta sasizientzia baten ezaugarriak lantzen dira. Horretarako, irakurketa kooperatibo bat egingo dute, bideo bat ikusiko dute eta planteatutako kontuei buruz eztabaidatuko dute. Zabaltzeko proposamen gisa (etxerako), planteatzen da kristalak egiten jarraitzea elementu arrunt batekin: gatza. Horrez gain, parte har dezakete “eskolako kristalizazio-lehiaketan”: urtero antolatzen da, eta aukera ematen du kristalografiaren azterketa sakontzeko.	4 saio eta etxeko lana
Arrokak ez daude geldirik	Ataza honetan, arroken zikloa landuko dute, lehenik bideo bat ikusten eta ondoren poster bat egiten. Taldeen poster guztiak ikasgelako horma batean ipiniko dira: talde bakoitzak beste batena balioetsiko du, eta, beharrezkoa bada, hobetzeko iradokizunak egingo ditu. Azkenik, “Harritzarraren” jokoarekin jolastuko dira, non simulatuko duten arroken tokian jartzen direla eta haien zikloan sartuko direla. Fitxa batean idatziko dute egindako bidaia. Zabaltzeko proposamen gisa (etxerako), honako hauek planteatzen dira: praktika sinple bat, arroken zikloa simulatzea, faseak identifikatzea arroken zikloaren dramatizazio-bideo batean, arrokak adierazpen artistiko gisa edo, azkenik, Minecraft bideojokoa.	3 saio eta etxeko lana
Asteroidea!	Aberastasun geologikoari buruzko kapituluaren amaierako ataza da. Ikerketa-proiektu bat da, non ikasleek, modu praktikoan, jokoan jarriko duten arroka eta mineralei buruz ikasitakoa. Abiapuntua arazo bat da: asteroide bat eroriko da lurrean, eta lurpeko babesleku bat eraiki behar dute pertsonak eta beharrezko hornidurak babesteko. Ikerketa bat egingo dute, eta emaitzak aurkeztuko dituzte txosten zientifiko batean, irudiekin, web-estekekin edo beharrezkotzat jotzen den beste edozein informaziorekin batera.	3, 5 saio
FASEA:Gure inguruko geodibertsitatea	HELBURUAK	SAIOAK
Baliabide mineralen etika	Atazaren helburua da planetan eskuragarri dauden baliabide mineralen erauzketarekin eta haien gizarte-, ingurumen- eta ekonomia-jasangarritasuna lortzeko moduarekin lotutako jarduerak ulertu eta horiei buruz hausnartzea. Taldeka, litioa edo koltana bezalako material estrategikoei buruzko bideo bat ikusiko dute, eta, jarraian, mugikorren, tableten eta ordenagailuen eta Kongoko Errepublika Demokratikoko indarkeriaren arteko loturari buruz eztabaidatuko dute. Azkenik, bakoitzak gatazkarik gabeko teknologiaren alde har ditzakeen neurriak proposatzen dira.	1,5 saio
Turismo geologikoa egingo dugu?	Espainia da geodibertsitate handieneko herrialdeetako bat. Gaur egun, UNESCOk aitortutako 15 geoparke daude, 252 geologia-interesdun lekuz (GIL) gain; horiek ezagutuko ditugu ataza honetan, Google Maps-eko mapa kooperatibo baten eta idazketa-jarduera baten bidez. Taldeka lan egingo dugu, eta ikasle bakoitzak informazio-gutun bat idatziko dio lagun bati, gertueneko geoparke edo GILari buruz, eta azalduko dio zergatik merezi duen toki hori bisitatzea.	2,5 saio
Geologia etxean	Ikasleek etxeko “objektu geologikoak” ikertuko dituzte, fitxa bat beteko dute eta ikaskideekin partekatuko dute. Argazkia aterako diote etxean aurkitutako objektu geologikoari. Objektu bat aurkitzean, argazki bat aterako dugu, eta, iruzkin txiki batekin batera, sare sozial bateko kontura “igoko” dute; kontua irakasleak irekiko du ikasgela guztiarentzat. Bozketa bat egingo da argazki onenak aukeratzeko.	saio 1
Tour geologikoa gure hirian	Arroka eta mineralen gaian, baliabide geologiko gisa, amaierako ataza bat planteatzen da, eta ikerketa-esparru gisa ikaslearen udalerria aukeratzen da. Hirian topatzen ditugun arroka nagusiak eta fosil batzuk berrikusiko dituzte. Ondoren, taldeka, irteera bat egingo dute udalerriko zenbait eremutara, arrokak topatuko dituzte hormetan, argazkiak aterako dituzte, materiala identifikatuko dute gako batekin eta datuak koaderno batean idatziko dituzte. Ikasgelan, informazioa bilatuko dute Interneten, arroka bakoitzaren fitxa egingo dute eta landutakoa ahoz azalduko dute. Irakaslearen eta fitxen laguntzarekin, hiriaren gida geologikoa egin, fotokopiatu eta hezkuntza-komunitatean banatuko da.	4 ordu + irteera

(1) Jardueraren soluzioak:

Amaitzeko, adierazi behar da erronka horiek lotura izan dezaketela beste STEM irakasgai batzuekin, adibidez, matematika (kalkulua), kimika (kristalak), teknologia (materialak) edo artea (diseinua), eta, ondorioz, diziplinarteko ibilbide batean sar daitezkeela. Ikasgai zientifiko guztietan lantzen den oinarrizko jakintzen blokeaz gain, ataza guztietan ezagutzak transferitu ahal izateko kontzeptu ugari daude. Pentsamendu kritikoa eta eztabaida eskatzen dituzten ataza batzuk Etika arloan sar daitezke. Ekoizpen digitalak Informatikan landu daitezke.

Ebaluazioa

Hezkuntza Baliabide Ireki honen egitura berezia da, erronka eta jarduera desberdinek osatzen baitute, elkarren artean gainjar daitezkeenak, gainera. Horregatik, ebaluazio-proposamen zehatz bat egin dugu erronka eta jarduera horietako bakoitzerako. Irakasleak, erabiliko duen ibilbidea hautatu ondoren, ibilbide hori beste zabalago batean integra dezake, eta bertan hauek ere egingo ditu: beste ebaluazio-proba batzuk, ikasle bakoitzaren koadernoaren balioespena eta sekuentzia didaktikoan egin daitezkeen beste lan edo ariketa batzuen balioespena.

Erronketan oinarritutako ikaskuntza ezartzen bada, ikaskuntza horren ebaluazioan elementu metakognitiboak ere sartu behar dira, prozesuan zehar lortu dituzten edo lortu ez dituzten ikaskuntzei buruz hausnartu ahal izan dezaten ikasleek. Alde horretatik, ikaskuntza autoerregulatzeko estrategiak inplementatzeari esker (esaterako, ikaskuntza-egunkariak, orientaziorako oinarriak edo pentsamendu-errutinak aplikatzea), ikaslea errazago jabetuko da bere lorpenez eta zailtasunez.

Ebaluazio-proposamenak curriculum-ebaluazioaren irizpide guztiak betetzen ditu. Erronka bakoitzaren amaieran hausnarketarako galdera batzuk daude beti, ikaskuntza-egunkari gisa, baita atazak balioesteko eskalak ere. Gogorarazten dugu eskala horiek orokorrak direla, eta beti egoki daitezkeela irakaslearen jarduerara. Eskala horiek hauetarako erabil daitezke:

Ikaslearen autoebaluazioa egiteko
Baterako ebaluazioa egiteko, bikoteka edo ikasle-taldeka
Irakasleek ebaluazioa egiteko
Ikerketa-jarduera guztietan, gaiari dagozkion adierazleez gain, baterako ebaluazio-adierazle batzuk ere badaude zehaztuta, “trebetasun zientifikoak” blokeari dagozkion jakintzekin zerikusia dutenak.

Komeni da gogoraraztea sekuentzia guztietan (kasu honetan, zati batean edo sekuentzia osoan) ebaluazio hezigarri bat egiten joango dela, ebaluatzen ari garen prozesua hobetzeko asmoz. Prozesuen ebaluazioa da (funtzionamendu orokorra, irakaskuntza, ikaskuntza), eta, beraz, beharrezkoa da prozesu horren garapenari buruzko etengabeko datuak eskura izatea, erabakiak unean bertan hartu ahal izateko, horrela feedback eraginkor bat egiteko eta segurtasunez aurrera egiten jarraitzeko ezarritako konpetentziak lortzeko prozesuan.

Ebaluazio hezigarriak berekin dakar hezkuntza-gertakarien jarraipena, hausnarketa eta balioespena egitea etengabe, horiek sortzen diren unean bertan doitzeko, beranduegi izan aurretik. Hori egin ezean, ikasleei eskaintzen zaien aukera bakarra “berreskuratzea” da.

HBI honetan erabilitako balioesteko eskalak formatu editagarrian (odt) eta pdf formatuan deskarga daitezke, eta proposatutako jarduera bakoitzean daude. Honako hauek dira:

Laborategiko lana ebaluatzeko eskala
Gako dikotomikoen erabilera ebaluatzeko eskala
Idatzizko txosten zientifiko bat ebaluatzeko eskala
Zientziei buruzko eztabaidak ebaluatzeko eskala
Poster zientifiko bat ebaluatzeko eskala
Zientziei buruzko kontakizun labur bat ebaluatzeko eskala
Ahozko aurkezpen bat balioesteko eskala
Argazki zientifiko bat balioesteko eskala
Ikerketa zientifikoko lan bat balioesteko eskala
Zientzietako idatzizko jarduera bat ebaluatzeko eskala

Bibliografia

Egile asko (2011). Espainiako Zientzia Elkarteen Konfederazioa (COSCE eta Zientzia eta Berrikuntza Ministerioa (MICINN). Informe ENCIENDE.
Álamo Taravillo, Javier (2017). Blog Evidencia en la escuela: Promoviendo el aprendizaje profundo.
Alper Christi (2018). En Edutopia. Embracing Inquiry-Based Instruction.
Berritzegune Nagusia (2018). Archivo de situaciones didácticas BG.
De la Mano Carrasco, Enma (2018) “Aprendizaje basado en retos”. Nuevas metodologías activas de aprendizaje en el aula.
De Miguel, María Luisa (2016): Tendencias: Aprendizaje basado en retos.
InspiraTICS: Aprendizaje basado en la indagación: qué es y cómo aplicarlo al aula y Las claves del Aprendizaje Basado en Retos.
Romero-Ariza, Marta (2017). En Revista Eureka: El aprendizaje por indagación: ¿existen suficientes evidencias sobre sus beneficios en la enseñanza de las ciencias?
Thinko (2021): Aprendizaje Basado en Retos: el desafío como diversión.
Torres-Toukoumidis, Angel; Caldeiro-Pedreira, M,C ;Mäeots, M. (2017): Aprendizaje basado en la indagación en el contexto educativo español, Luz, vol. 19, núm. 3, pp. 3-18, 2020, Universidad de Holguín Oscar Lucero Moya.

Ondoko lizentziak babestua Creative Commons: aitortu-PartekatuBerdin 4.0 Lizentzia